Begin van de mensheid. De plotselinge aanwezigheid van een zwarte monoliet brengt bij een groep primaten een begin van bewustzijn tot ontwaken.

2001. De mensheid vindt op de Maan een monoliet die er vier miljoen jaar begraven is geweest. Tijdens de onthulling van het object zendt deze een sterk radiosignaal in de richting van Jupiter. 18 maanden later wordt een missie ondernomen naar de verre planeet om de bestemming van het signaal te onderzoeken. De reis verloopt echter niet zonder problemen doordat boordcomputer HAL, die alle vitale systemen van het ruimteschip Discovery beheert, er een eigen agenda op na lijkt te houden. En dit leidt tot een fatale afloop voor enkele bemanningsleden.


Uiteindelijk lukt het piloot Frank Bowman om HAL (deels) uit te schakelen en het doel van de missie te bereiken. Dit doel blijkt een andere monoliet te zijn; de 'sterrenpoort' waar Frank doorheen gaat om terecht te komen in een surrealistische wereld van het onderbewuste. Een wereld waar door de aanwezige entiteit wordt gespeeld met het begrip tijd en waar elke kijker zijn eigen uitleg aan kan geven.

2001: A Space Odyssey is een sciencefictionfilm in de puurste zin van het woord – fictie met een wetenschappelijke basis – naar de gelijknamige roman van schrijver/wetenschapper Arthur C. Clarke. Deze film ontleent zijn unieke karakter aan vele dialoog- en muziekloze scènes, waardoor regisseur Stanley Kubrick de kijker nog meer weet te betrekken bij de gebeurtenissen. Door gebruikmaking van de klassieke muziek van Johan Strauss is de filmmaker er bovendien in geslaagd andere scènes een zekere sereniteit te geven.


De grootste tekortkoming waar de film aan lijdt – behalve het vlakke acteerwerk van hoofdrolspeler William Sylvester – is zijn leeftijd. 2001: A Space Odyssey is een toekomstvisie uit 1968 en dat is te zien. Veel technieken, kleding en gebruiksvoorwerpen zijn achterhaald of gedateerd en we weten inmiddels dat de mensheid in 2001 niet zo ver de ruimte in is gekomen als Arthur C. Clarke destijds voorspelde. Bovendien zijn de dialogen niet de meest intrigerende. In een film waar wordt volstaan met een minimum aan gesproken teksten is het des te crucialer dat de dialogen prikkelend genoeg zijn om de sfeer te zetten. En dan is een luchtige vaststelling van de aanwezigheid van een mysterieuze monoliet onder een vluchtige boterham niet bepaald een dialoog die je op het puntje van je stoel zet.

Wat overblijft is desalniettemin een fascinerende sciencefictionfilm met nog alleszins acceptabele speciale effecten, waarin op een subtiele, bijna psychedelische wijze wordt gesuggereerd dat een vreemde mogendheid invloed heeft gehad op de evolutie van de mens.

Trivia:
In het voorwoord van de millennium-editie van zijn roman 2001: A Space Odyssey vertelt Arthur C. Clarke hoe de bemanning van Apollo 8 tijdens hun vlucht rond de Maan in de verleiding kwam 'de ontdekking van een grote zwarte monoliet' te rapporteren, maar ze besloten discreet te blijven. In 1984 werd door regisseur Peter Hyams nog het geslaagde vervolg 2010: The Year We Make Contact gemaakt met Roy Scheider en Helen Mirren in de hoofdrol.